Mwy am Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog

Mae Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog yn fudiad gwirfoddol gyda’r diben o ddiogelu ac amddiffyn Gwiwerod coch yng Nghoedwig Clocaenog. Ymysg aelodau’r Ymddiriedolaeth mae trigolion yr ardal a’r fro. Prif bartner Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog ydy Cyfoeth Naturiol Cymru sy’n rheoli’r goedwig.

Dyma ein nod:

  • Cydweithio fel grŵp cymunedol
  • Gofalu nad oes unrhyw Wiwerod llwyd yn y goedwig fel bod modd i Wiwerod coch ffynnu yno
  • Cydweithio gyda mudiadau partner ac unigolion allweddol i ddatblygu’r gwaith i amddiffyn Gwiwerod coch
  • Rhannu’r buddion ynghlwm ag amddiffyn natur a threftadaeth gyda thrigolion yr ardal a’r gymuned ehangach. Codi ymwybyddiaeth ynghylch sefyllfa’r Gwiwerod coch
  • Ennill cyllid ac adnoddau ynghyd â datblygu perthnasau er mwyn gofalu am ddyfodol hirdymor y Gwiwerod coch yn y goedwig.
  • Cefnogi ymchwil gwyddonol / ecolegol, astudiaethau ac ymchwiliadau a fydd yn help i Wiwerod coch oroesi. At hyn, helpu i gynnal gwaith amddiffyn ehangach yn y goedwig.

Mae gwirfoddolwyr yn y goedwig pob wythnos yn cynnal ystod o weithgareddau ymarferol sy’n ymwneud â chefnogi gwaith amddiffyn Gwiwerod coch. Dyma enghraifft o’r gweithgareddau:

  • Gosod / monitro camerâu llwybr o amgylch y goedwig (mae dros 80 o gamerâu yn y goedwig ar hyn o bryd).
  • Llenwi blychau porthi
  • Adeiladu blychau nythu a phorthi ynghyd â chorlannau fel rhan o gynllun atgyfnerthu Gwiwerod coch (i hybu’r boblogaeth)
  • Gwirio iechyd a lles Gwiwerod coch mewn corlannau cyn eu rhyddhau i’r goedwig
  • Dilyn trywydd Gwiwerod coch, gyda choleri, dros y radio er mwyn monitro eu hiechyd / lles a’u defnydd o’r cynefin
  • Cydweithio gydag ecolegwyr a gweithwyr proffesiynol cadwraeth er mwyn cefnogi gwaith y grŵp
  • Rheoli a monitro Gwiwerod llwyd

Mae Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog yn grŵp gwirfoddol cwbl gyfansoddiadol gydag aelodau ehangach yr Ymddiriedolaeth yn gynrychiolwyr ar y pwyllgor

Ein Hanes

Ymchwil dros y blynyddoedd

Dengys astudiaethau am y Gwiwerod coch dros y blynyddoedd yng Nghoedwig Clocaenog, gan gynnwys astudiaeth Doethuriaeth rhwng 2004 a 2006, bod yna dal nifer helaeth o Wiwerod coch yno. Yn 2012 bu inni gynnal astudiaeth maglu a ni fu inni ddal unrhyw wiwer goch, dim ond gwiwerod llwyd. Fodd bynnag, bu i bobl weld gwiwerod coch a bu damwain ffordd yn sgil wiwer goch felly mae’n debyg eu bod nhw’n dal yn bresennol yn y goedwig. Roedden ni’n ansicr os oedd y goedwig yn parhau i fod yn gartref i boblogaeth gynaliadwy o Wiwerod coch.

Mae’n bryd inni weithredu!

Yn 2014 bu inni osod sawl camerâu llwybr a blychau porthi. Bu inni eu gosod ger coed addas neu mewn mannau lle bu inni weld Gwiwerod coch yn y gorffennol.

Bu’r gwirfoddolwyr yn monitro’r camerâu yn rheolaidd. Bu iddyn nhw weld gwiwer goch ymhen amser ym mhen pellaf gorllewinol y goedwig – tystiolaeth bod poblogaeth o fath, waeth pa mor fach, yn dal yno.

Gwiwerod Coch Unedig (RSU)

Yn 2016 cafodd prosiect Gwiwerod Coch Unedig tair blynedd o hyd ei lansio. Roedd Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog yn un o bartneriaid y prosiect a gyda diolch iddyn nhw, bu i’r gwaith yng Nghoedwig Clocaenog barhau. Bu i Becky Clews-Roberts gychwyn ar ei swydd fel Ceidwad Gwiwerod Coch yn 2016 a bu iddi ragori ar unwaith gyda grŵp o wirfoddolwyr brwdfrydig ac ymroddgar a oedd yn awyddus i weld lle’r oedd y nifer fach o wiwerod coch oedd yn weddill yn byw.

Bu inni osod 50 o gamerâu ar flychau porthi yn y goedwig. Yn sgil hyn buom yn lwcus dros ben o weld cip ar sawl gwiwer goch yn ymweld â phorthwyr yng ngorllewin a dwyrain y goedwig. Bu i Becky gynnal sawl sgwrs gerbron grwpiau lleol ac ysgolion. Yn ogystal bu iddi hwyluso nifer o gyrsiau hyfforddi i wirfoddolwyr a gweithgareddau codi ymwybyddiaeth. Nod Becky oedd hysbysu trigolion yr ardal am amddiffyn y gwiwerod coch a hybu eu hyder i fynd ati i wneud hynny.

Two red squirrels on feeder

Dwy wiwer goch ar flwch porthi

Trail cameras

Caiff camerâu llwybr eu gosod gyferbyn â’r porthwyr

Cynllun prawf i atgyfnerthu 2017 – 2019

Yn 2017 bu i Gyfoeth Naturiol Cymru a gwirfoddolwyr fynd rhagddi gyda chynllun prawf i atgyfnerthu er mwyn hybu poblogaeth y gwiwerod coch. Bu iddyn nhw feddu ar wiwerod coch wedi’u bridio’n gaeth o gasgliadau ledled Prydain a’u cadw mewn corlannau yn y goedwig wedi’u creu gan y gwirfoddolwyr a Chyfoeth Naturiol Cymru. Yn ystod eu cyfnod yn y corlannau, bu’r gwirfoddolwyr yn cynnal gwiriadau iechyd a lles yn ddyddiol nes eu rhyddhau. Roedden nhw hyd yn oed wrthi’n cynnal gwiriadau ar ddiwrnod y Nadolig!

Cyn rhyddhau’r gwiwerod, bu i wirfoddolwyr osod mwy o gamerâu a phorthwyr mewn cylchfan o amgylch y corlannau gyda’r gobaith o ddilyn trywydd y gwiwerod coch. Bu’r cynllun yn llwyddiannus ac rydym erbyn hyn yn treulio oriau yn bwrw golwg ar luniau ohonyn nhw’n defnyddio’r porthwyr.

Cafodd y rhyddhau ei dybio’n llwyddiannus gan fod y gwiwerod wedi mynd ati i fridio. Bu ychydig o farwolaethau yn sgil gwahanol agweddau fel afiechydon, ysglyfaethu a damweiniau ar y ffordd.

Mae deunaw gwiwer wedi’u bridio’n gaeth a 4 gwiwer wedi’u trawsleoli wedi’u rhyddhau hyd yn hyn.

Erecting an enclosure in the forest

Adeiladu corlan yn y goedwig

Subscribe to our YouTube Channel

Tanysgrifiwch i’n Sianel YouTube

Mae Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog yn aelod o Fforwm Gwiwerod Cymru

Mae Fforwm Gwiwerod Cymru wedi bod wrthi ers blynyddoedd maith yn hwyluso sgyrsiau, dylanwadu ar strategaethau, cysylltu gydag eraill a meithrin cydweithio ar y raddfa briodol. Mae’r Fforwm yn cyfrannu tuag at Gynllun Cadwraeth Gwiwerod Coch Cymru a’i adolygiadau. Bu i’r Fforwm hefyd gynrychioli ar grŵp gwaith Llywodraeth Cymru i lunio’u Cynllun Gweithredu i Reoli Gwiwerod Llwyd, sy’n ofyniad sawl ymrwymiad cyfreithiol.

Bu i orchwylion y Fforwm newid yn ddiweddar. Yn dilyn Ymgynghoriad gan Lywodraeth Cymru ar eu Cynllun Gweithredu i Reoli Gwiwerod Llwyd yn 2018, erbyn hyn mae’r fforwm yn cydlynu, cefnogi, monitro a chynorthwyo i weithredu cynlluniau’r gwiwerod llwyd a gwiwerod coch.

Cynllun Cadwraeth Gwiwerod Coch Cymru (eng)
Cynllun Gweithredu i Reoli Gwiwerod Llwyd Cymru (eng)

Defnyddio Technoleg i Gasglu Data

Camerâu llwybr

Mae gan Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog dros 80 o gamerâu wedi’u gosod ledled y goedwig. Byddwn yn pennu pa mor aml y dylen ni wirio’r camerâu yn ôl faint o anifeiliaid y byddwn ni’n eu gweld yn y lluniau. Er enghraifft, byddwn yn gwirio rhai camerâu pob wythnos oherwydd bod yr anifeiliaid i’w gweld yn aml. Fodd bynnag, byddwn ond yn gwirio rhai camerâu bob chwech i wyth wythnos oherwydd nid ydym yn gweld y gwiwerod yn aml neu ddim yn eu gweld o gwbl.

Dengys tystiolaeth bu inni ei gasglu bod gwiwerod coch sydd wedi’u hailgyflwyno ac wedi goroesi wedi ymgartrefu yn y goedwig. Bu i ddwy o’r gwiwerod benywaidd bu inni eu rhyddhau fynd ati i fridio gan i’r camerâu dilyn trywydd weld lluniau o wiwerod ifanc ger y porthwyr. Yn sgil hyn, cafodd y cynllun prawf atgyfnerthu ei ystyried yn llwyddiant. Fodd bynnag, mae’n rhaid inni gofio yr oedd poblogaeth y gwiwerod coch yn isel iawn cyn cychwyn y gwaith.

Adult with two juveniles June 2019

Oedolyn gyda dwy wiwer ifanc ym mis Mehefin 2019. Rydym wedi torri rhicyn yng nghynffon yr oedolyn er mwyn inni allu ei adnabod

Dilyn trywydd gyda Radio

Dilyn trywydd gyda Radio

Bu inni osod microsglodyn yn yr holl anifeiliaid bu inni eu rhyddhau a bu inni osod coleri radio dros dro ar rai (o dan drwydded). Roedd cymysgedd o weithwyr proffesiynol cadwraeth / ecolegwyr a gwirfoddolwyr (wedi derbyn hyfforddiant) yn gallu olrhain lle’r oedd nifer o’r anifeiliaid bu inni eu rhyddhau. Roedd dau ddiben i’r gweithgaredd hwn: monitro iechyd a lles y gwiwerod ynghyd â phennu cynefin y gwiwerod newydd a dysgu pa rannau o’r goedwig oedd yn well ganddyn nhw ei ddefnyddio. Bu i People’s Trust for Endangered Species gefnogi peth o’r gwaith hwn.

Bu i ein gwirfoddolwyr a cheidwaid a oedd yn awyddus fel arfer, wedi mynychu un o sawl gweithdy dilyn trywydd gyda radio, olrhain ein hanifeiliaid gwerthfawr. Byddai’r data yn help i Gyfoeth Naturiol Cymru barhau i addasu cynllun rheoli’r goedwig er mwyn gofalu bod y gwiwerod coch yn parhau i oroesi. Dydy batris y coleri ddim yn para am byth a bu inni ail-ddal y gwiwerod coch wedi cyfnod penodol i dynnu’r holl goleri.

Red squirrel wearing radio collar

Gwiwer goch yn gwisgo coler radio

Dilyn trywydd gyda Radio

Darllenwyr Sglodion

Wedi inni ddilyn trywydd y gwiwerod coch gyda radio, bu inni eu hail-drapio a thynnu eu coleri (o dan drywydd). Yna bu inni fynd ati i bennu sut i gasglu data gan feicrosglodion roedd yr anifeiliaid y bu inni eu rhyddhau yn eu cludo. Bu inni adnabod darllenwyr adnabod amledd-radio (RFID) wedi’u dylunio’n benodol ac wedi’u haddasu a bu inni eu gosod yn y blychau porthi. Dros gyfnod o 6 mis, bu inni brynu naw RFID a’u gosod ledled y goedwig lle bu i ddata camerâu dilyn trywydd ddangos lluniau o wiwerod coch. Heb gefnogaeth ariannol hael gan Cofnod, Cyngor Dinbych a Chyfoeth Naturiol Cymru i brynu’r cyfarpar buasai wedi bod yn amhosib i Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog gyflawni’r gwaith. Cawsom ein siomi ar yr ochr orau gyda’r canlyniadau gan y bu i nifer o’r teclynnau RFID gychwyn recordio gwybodaeth darllen sglodyn gan amrywiaeth o anifeiliaid. Gyda lluniau’r camerâu llwybr bu modd inni olrhain a monitro anifeiliaid newydd i weld sut oedden nhw’n ymdopi.

If a squirrel puts its head under the lid, the chip is read

Os ydy gwiwer yn rhoi ei phen o dan y caead, bydd y darllenydd yn darllen data’r sglodyn.

Porthwyr RFID Feeders

Mae porthwr RFID yn recordio pob tro y caiff y caead ei godi. Os bydd anifail gyda meicrosglodyn yn codi’r caead, caiff Rhif Adnabod y sglodyn ei gofnodi ar gerdyn SD. Yna fe fydd gwirfoddolwyr yn copïo’r ffeiliau testun gyda data o’r cerdyn a chofnodi unrhyw anifeiliaid gyda meicro sglodion.

Doedd y darllenwyr RFID ddim yn gwbl ddidrafferth.

  • Mae Coedwig Clocaenog yn wlyb iawn ac mae’n anodd gwarchod y darllenwyr sglodion rhag dŵr!
  • Dydy echdynnu data crai o’r darllenwyr ddim yn rhwydd ychwaith
  • Dydy hi hefyd ddim yn hawdd dehongli’r data

Wrth inni barhau i ddefnyddio’r darllenwyr hyn, bu inni wneud addasiadau a newidiadau wrth i wybodaeth a phrofiad gwirfoddolwyr Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog gynyddu. Rydym yn cynnig adborth i’r gwneuthurwyr i’w helpu i wella’r porthwyr.

Ar hyn o bryd, mae Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog yn rhoi’r darllenwyr RFID diweddaraf ar brawf yn dilyn mân newidiadau. Mae’r darllenydd newydd yn dal dŵr yn well ac mae’n gallu pwyso unrhyw anifail sy’n eistedd ar lwyfan y blwch porthi. Bydd hyn yn wybodaeth werthfawr wrth inni barhau i gasglu data hanfodol am iechyd a lles y gwiwerod coch.

Bydd gwybodaeth o’r gwiriadau camerâu’n pennu sut y byddwn yn manteisio ar adnoddau gwirfoddolwyr gwerthfawr (a chyfyngedig) er mwyn rheoli gwiwerod llwyd. I gefnogi’r gwaith hwn, bu i Gyfoeth Naturiol Cymru gomisiynu arolwg proffesiynol o’r goedwig gyfan yn 2020 (gan gynnwys rheoli gwiwerod llwyd). Mae’n waith pwysig gan ei fod yn ymwneud â rhannau arwyddocaol y goedwig lle mae fferm wynt newydd erbyn hyn. Ni fu gweithgareddau cadwraeth yn y rhan hwn o’r goedwig am beth amser. Bydd canlyniadau’r arolwg yn help i Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog adnabod rhannau eraill o’r goedwig lle mae angen eu monitro’n barhaol unwaith y caiff mynediad cyflawn ac arferol ei ganiatáu.

Wrth gwrs, mae’r uchod yn dibynnu ar gyllid a llwyddiant ein hymdrechion codi arian ni fel grŵp! Gan ystyried hyn i gyd, mae Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Clocaenog yn cydweithio gydag Ymddiriedolaeth Gwiwerod Coch Cymru i ennill rhagor o gyllid yn y dyfodol drwy Gronfa Loteri Treftadaeth Cymru.